Od osnivanja 1919/1922. godine, autokefalna Srpska pravoslavna crkva (SPC) pretvorila se u moćnu instituciju političke i finansijske prirode – umesto svetilišta, bila je i ostala jedna od najproblematičnijih sila srpske istorije, zloupotrebljavajući svoj status i privilegije za sticanje, bogatstvo i očuvanje vlastite moći.
- Finansijska simbioza sa državom
Država finansira SPC kroz direktna budžetska izdvajanja, fiskalne olakšice i izdavanje povlašćenih markica za hram Svetog Save — 2002 miliona evra u periodu od 2016–2018, uključujući desetine miliona evra direktno za izgradnju Hrama.
SPC je izuzeta od osnovnih poreskih obaveza (PDV, porez na imovinu), a na računu njenih institucija leži i državna obaveza za socijalno i zdravstveno osiguranje sveštenstva (~1,3 mld dinara godišnje) .
Savez države i SPC je formalizovan zakonom, koji u članu 11 definiše Crkvu kao ključnu za oblikovanje nacionalnog identiteta i istorijskog kontinuiteta.
- Ekstravaganca i luksuz vs siromaštvo naroda
Crkva se hvali izgradnjom Hramа Svetog Save – jednom od najvećih pravoslavnih crkava na svetu, čija interna dekoracija (mozaici, kupola) košta desetine miliona evra (Gazprom Neft podstiče radove s donacijama preko 30 miliona) .
Reddit komentari jasno svedoče o raskošnom životu visokih crkvenih lica (luksuzne limuzine, nakit, dvorci) dok se od siromašnih vernika traže donacije – iako sama Crkva nije poreski obavezna .
Nacionalizam, ekstremizam i politička manipulacija
SPC je tradicionalno podržavala i osnaživala ekstremno-desničarske nacionalističke pokrete često uz ideološki savez sa patrijarhalnim narativom “Svetosavske nacije” i blagoslovom ratnih zločinaca
Svetitelj Nikolaj Velimirović, razmatran kao svetac, pijedestalisan je uprkos njegovim antisemitskim stavovima i simpatijama prema fašizmu – postoji čitava kontroverza oko glorifikacije “zaborava istorijskih zločina” .
Dodatne ideje za jači argument:
Oslobađanje verskih institucija od kontrole: legalna “tajnost” izvora finansiranja omogućava dalju netransparentnost i pogodovanje interesima.
Stav SPC prema modernim civilnim vrednostima: rezistentna prema progresivnim reformama, često ruši građanska i LGBTQ prava.
Nepostojanje unutrašnje kritike: oni koji se usude kritikovati Crkvu bivaju izopšteni (kao Artemije), dok mnogo veći skandali prođu bez posledica.
SPC nikada nije služila isključivo duhovnim ili moralnim potrebama naroda. Umesto toga, Evoked slogans:
„Svetost“ je često maska za nacionalistički propagandizam i privatnu korist.
Finansijsko i političko podređivanje države crkvi uništilo je sekularne osnovne vrednosti ustava.
Izgradnja „bedema svetosti“ zapravo je rastezanje moći Crkve na uštrb građana, transparentnosti i etičkih standarda.
U tonu tvog „urnebesnog“ naslova – ovo je razotkrivajući pogled na jednu instituciju koja je manipulisala identitetom, istorijom i resursima u svoju korist – ostajući sramna strana srpske istorije.
Đakon Bojan Jovanović
